Materiały konferencyjne SEP 1993 - tom 2

Underground Exploitati(Mi School '93 r - gęstość ośrodka. Podstawowymi pochodnymi tej zależności są następujące relacje: prędkość - ciśnienie, prędkość - porowatość, prędkość - szczelinowatość, prędkość - wilgotność, jH-ędkość - litologia. Pierwotny charakter zależności (4) przejawia się między innymi w tym że stosunek: (dv/dr) / ( v / r ) jest z reguły większy od 1, co oznacza, że względny przyrost gęstości generuje większe, względne zmiany prędkości. W związku z powyższym możliwość śledzenia zjawisk geomechanicznych zachodzących w danym ośrodku uwarunkowana jest wpływem tych zjawisk na gęstość ośrodka. W górotworze poddanym wpływom eksploatacji górniczej zdecydowana większość zachodzących w nim procesów spełnia powyższy warunek. W szczególności dotyczy to tworzenia się stref koncentracji naprężeń, w których następuje redukcja porowatości oraz makro- i mikroszczelinowatości. W przypadku wspomnianej relacji prędkość - ciśnienie, pomiary laboratoryjne i polowe prowadzą do następujących stwierdzeń: w zakresie niekrytycznych przyrostów ciśnienia względne jego zmiany są w granicach 20-30 %, co jest poziomem znacznie przekraczającym średnią dokładność oznaczeń dokonywanych techniką sejsmiczną (ok. + 5%), w obszarze obciążeń jx)zakrytycznych, w których dominują procesy dezintegracji struktury ośrodka, obserwuje się zmiany prędkości o przeciwnym znaku dochodzące do 30-40%. Podobne pod względem jakościowym są relacje pomiędzy współczynnikiem tłumienia (transmisji) fali sejsmicznej a stanem naprężeń. Rezultaty wykonanych pomiarów a także liczne dane literaturowe wskazują przy tym, że funkcyjna zależność współczynnika tłumienia i ciśnienia jest znacznie wyraźniejsza niż to ma miejsce w przypadku prędkości. W przypadku wzrostów ciśnienia można oczekiwać wzrostu wartości współczynnika transmisji amplitudy lub energii wyraźnie większych, rzędu nawet 100%, Jeszcze większy rząd zmian może być oczekiwany w przypadku procesów dezintegracyjnych, niszczących strukturę badanego ośrodka. Podsumowując powyższe uwagi można stwierdzić, że z punktu widzenia pomiarów sejsmicznych ogólny charakter zmian zachodzących w górotworze pod wpływem eks- ploatacji górniczej i zarazem indukujących aktywność sejsmiczną może być zawarty w następujących czterech stadiach (Dubinski, 1991): kompakcji, liniowym, dylatancyjnym, rozwoju głównego pęknięcia (wstrząs sejsmiczny, tąpnięcie). 20 Tom II