Materiały konferencyjne SEP 1993 - tom 2

Underground Exploitation School *93 4, Metanonośność złóż węgli na przykładzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego Na znaczenie ekonomiczne metanośności złóż węgli zwrócono uwagę stosunkowo niedawno, toteż dane na jej temat są jeszcze niepełne i nie zawsze jednoznaczne. W wielu zagłębiach nie była systematycznie badana. Nieliczne dane na jej temat nie dostarczają dostatecznie pewnego obrazu. Informacje o wielkości zasobów metanu mają często cłiarakter szacunkowy. Nie ma też ujednoliconej metodyki szacowania zasobów metanu. Panuje na ten temat różnorodność poglądów, ze względu na różne podejście, odnośnie możliwości jego odzysku. Najlepiej zbadaną jest metanoność GZW, dzięki systematycznym badaniom prowa- dzonym od wielu lat (Bromek i in. 1992) . Icłi celem było przede wszystkim progno- zowanie zagrożeń gazowycłi, nie mniej icłi wyniki uzyskane dane wykorzystywane są również do obliczania zasobów metanu jako kopaliny towarzyszącej. Metan występuje niemal we wszystkicłi zagłębiacłi węgla kamiennego i niekiedy w złożacli węgla brunatnego (zwłaszcza twardego, np. w Jugosławii). W zależności od budowy i łiistorii geologicznej basenu węglonośnego, pojawiają się na różnej głębokości. Mimo różnic w budowie geologicznej poszczególnych zagłębi węglowych, można w nich zawsze stwierdzić pewne ogólne pawidłowości zróżnicowania metanośności. Podstawową prawidłowością jest wzrost metanonośności wraz z głębokością, rów- nolegle ze wzrostem stopnia uwęglenia (metamorfizmu) węgla. Związane to jest ze wzro- stem pojemności sorbcyjnej węgła, w miarę zmniejszania się w nim zawartości części lotnych i wilgotności oraz w miarę wzrostu ciśnienia (rys.4). Przypowierzchniowa część formacji węglonośnej, jeśli jest odsłonięta lub znajduje się pod przepuszczalnym nad- kładem, może być całkowicie w sposób naturalny odgazowana. Sprzyja temu szczególnie występowanie pokładów węgla w obrębie serii piaskow- cowych. Tak np. w GZW całkowicie niegazonośne są pokłady grupy 1(X) i 200, występujące w krakowskiej serii piaskowcowej. Nadkład ilasty, szczelny i ilasto-łupkowe skały otaczające pokład węgla sprzyja retencji metanu. Wzrost metanonośności wraz z głębokością ma miejsce tylko do pewnej głębokości. Niżej, albo stabilizuje się, albo następuje jej zmniejszenie - spowodowane, jak się zdaje przede wszystkim przez wzrost temperatury. Powyższa ogólna prawidłowość zmian metanonośności z głębokością jest modyfiko- wana przez nieraz znaczne, lokalne jej wahania. Występowanie pokładów w obrębie piaskowców (np. grupy 500 w GZW) powoduje obniżenie ich metanonośności w po- równaniu do metanonośności pokładów wyżej i niżej leżących. Metanonośność może też być prawdopodobnie uzależniona od składu petrograficznego węgla - ale brak na ten temat dostatecznych danych. Tektonika uskokowa może bardzo silnie modyfikować metanonośność pokładów - bądź ją obniżając jeśh istnieje możliwość ucieczki gazów poprzez strefy spękań, bądź 286 Tom II