Jan Kostrz - Głębienie szybów

134 Rozdział 2. Prace geologiczno-badawcze 2.4.5. Występowanie gazów Spośród gazów utrudniających głębienie szybów wyróżnić należy metan CH 4 , dwu- tlenek węgla CO 2 , tlenek węgla CO oraz siarkowodór H 2 S. Siarkowodór przy głębieniu szybów na ogół występuje rzadko. Spotyka się go przy przebijaniu szybów w okręgu gliwickim w zawodnionych warstwach mioceń- skich gipsów (np. szyb I i II kopalni Szczygłowice). Siarkowodór wydziela się w nie- wielkich ilościach z wody wypływającej ze skał i nie jest szkodliwy dla zdrowia. Dwutlenek węgla i tlenek węgla spotyka się przy głębieniu szybów przechodzą- cych przez stare zroby (np. szyb Wschodni kopalni Nowy Wirek). Wskutek ogra- niczonej pojemności zbiornika można po chwilowym zatrzymaniu głębienia szybu i wzmożeniu wentylacji prowadzić dalsze głębienie. Metan występuje przy głębieniu szybów kopalń węgla i soli. Ze względu na dużą skłonność do zapalania się i wybuchów występowanie metanu jest dużym utrud- nieniem przy głębieniu szybów. W Górnośląskim Zagłębiu Węglowym wydzielanie metanu związane jest w pierwszej kolejności z występowaniem węgli koksowni- czych (Rybnicki Okręg Węglowy) oraz z przejściem na pozostałym obszarze do eksploatacji pokładów zalegających poniżej 600 m głębokości. Dokładne zbadanie ilości wydzielanego metanu w czasie wiercenia otworu ba- dawczego pod szyb nie jest łatwe. Metan występuje często z wodą, toteż z chwi- lą nawiercania horyzontu gazowo-wodonośnego otwór wypełnia się wodą, która przy małym ciśnieniu złożowym wywiera przeciwciśnienie na metan pozostający w złożu. Tylko metan o dużym ciśnieniu złożowym daje o sobie znać, przedostając się ponad słup wody, a nawet niekiedy dając samowypływy wody i metan. Ilość wydzielającego się metanu oraz jego ciśnienie można zmierzyć przez nałożenie na otwór szczelnego kołpaka i zainstalowaniu manometru i gazomierza. Mniejsze ilości metanu można zmierzyć z próbek wody, w której metan jest zawarty. W najbardziej gazonośnym Rybnickim Okręgu Węglowym metan spotykany jest w utworach kar- bońskich oraz w dolnej części utworów mioceńskich. Występuje on samodzielnie lub częściej w towarzystwie wody; gromadzi się w spękaniach, szczelinach oraz porach skał porowatych; występuje nieregularnie, stwierdzić jednak można, iż wiąże się ona ze strefami zaburzeń (uskoki). Większe ilości metanu występują w pokła- dach węgla oraz w towarzyszących tym pokładom warstwach piaskowca. Ciśnienia