Jan Kostrz - Głębienie szybów

143 GŁĘBIENIE SZYBÓW – JAN KOSTRZ wody, przez co mogą one, przy określonej ilości wchłoniętej wody, zmieniać kształt, nie zmieniając objętości. Zdolne są one również do tworzenia w wodzie zawiesin. Stopień plastyczności skały zależy od ilości związanej wody. Zdolność wchła- niania wody zależy w głównej mierze od składu mineralogicznego skał. Szczególne znaczenie mają tu minerały grupy montmorylonitu, które mogą wchłaniać znaczne ilości wody, znacząco zwiększając swą objętość. Plastyczność skały oznacza się górną i dolną granicą zawartości wody, wyraża- nymi w procentach wagowo lub objętościowo. Górna granica zawartości wody nazywa się granicą płynności, dolna zaś granicą wałkowania lub zwijalności. Granica wałkowania leży na przejściu skały ze stanu półtwardego w stan pla- styczny, a granica płynności na przejściu skały ze stanu plastycznego w stan płyn- ny. Własności mechaniczne skał plastycznych zmieniają się pod wpływem kontaktu z wodą. W miarę wchłaniania wody mechaniczne własności skał (a zwłaszcza kąt tarcia) obniżają się. Pojawiają się zaś takie niekorzystne cechy jak pęcznienie czy osuwanie się. W górnictwie za skały plastyczne uważa się również te, które w sensie cera- micznym nie są uznawane za plastyczne, lecz stają się nimi pod wpływem działania większych ciśnień. Są nimi przede wszystkim łupki ilaste, sól kamienna (plastyczna pod ciśnieniem 0,5 MPa), zamrożone zawodnione skały sypkie, lód oraz inne (np. marmur przy ciśnieniu 7 MPa). Inne własności mechaniczne skał plastycznych, których rozeznanie konieczne jest dla zaprojektowania obudowy szybu, jak: kohezja, kąt tarcia wewnętrznego i moduł plastyczności podano w Tabl. 2.14. Dokładnie ich wartości określa się wg normy BN-83/0410-03.