Materiały konferencyjne SEP 2020

powstałej w fazie geochemicznej lub naniesioną przez wodę do miejsca depozycji materiału roślinnego - materię syngenetyczną oraz materię epigenetyczną powstałą po uformowaniu się węgla z migrujących roztworów (Kruszewska, Dybova-Jachowicz, 1997). 2.1. Powstawanie pyłu kopalnianego Jak wspomniano wcześniej pył kopalniany jako mieszanina węgla i materii mineralnej powsta- je w procesach technologicznych. Dzisiejsze maszyny urabiające pracują z wysoką wydajno- ścią co przekłada się na pozyskiwanie relatywnie dużej ilości węgla w krótkim czasie. Oczywi- ście nie należy pomijać środków prewencyjnych takich jak zraszanie wodą urabianej kopaliny podczas pracy kombajnu. Stosowane metody charakteryzują się niską skutecznością redukcji zapylenia oraz dużym zużyciem wody. Innym nowoczesnym i bardziej skutecznym rozwiąza- niem są dysze powietrzno-wodne stosowane w kombajnach ścianowych (Prostański 2013). Istotnym aspektem, szerzej omówionym w dalszej części materiału jest natężenie powstałego pyłu (stężenie pyłu w powietrzu), podział pyłu na frakcję całkowitą (do 1mm) oraz wdychalną (poniżej 10 μm), a przede wszystkim skład petrograficzny węgla wraz ze stopniem uwęglenia. Dwie ostatnio wymienione cechy mają decydujący wpływ na ilość powstałego pyłu oraz jego szkodliwość, nie tylko dla bezpieczeństwa, ale przede wszystkim dla zdrowia narażonych na niego osób (Schulz i in. 1997; Niu i in. 1995). 2.2. Problem szkodliwość pyłu kopalnianego Uznaje się, że głównym składnikiem szkodliwym pyłu kopalnianego jest wolna krystaliczna krzemionka (WKK), która występuje zazwyczaj w ilości ok. 2-10% na przedział stężenia pyłu wdychalnego w wyrobiskach eksploatacyjnych 20-35 mg/m 3 (Mikołajczyk i in. 2010). Najbar- dziej narażeni na nią są pracownicy wykonujący roboty górnicze w wyrobiskach kamiennych, gdzie udział urabianych skał krzemionkowych wynosi 100%. Problem dotyczy również kopalń odkrywkowych eksploatujących kruszywo skalne, np. granit (Martinez i in. 2008). Długotrwała ekspozycja na pył kwarcowy może doprowadzić do powstania krzemicy. Pył węglowy wykazuje szkodliwe działanie na ciało człowieka. Kontakt z nim prowadzi do mechanicznych uszkodzeń błon śluzowych (frakcja wdychalna), podrażnienia i uczulenia skó- ry, pylice oraz choroby nowotworowe. Szczególnie niebezpieczny jest pył wdychalny. Groma- dzi się on w pęcherzykach płucnych gdzie może doprowadzić do rozedmy ogniskowej tworząc guzki węglowe Gougha (Marek 2010). Wówczas mówi się o pylicy górników kopalń węgla, w literaturze anglojęzycznej oznaczanej skrótem CWP (Coal worker’s pneumoconiosis). 2.3. Pylica spowodowana pyłem węglowym Pylica płuc górników węgla (CWP) zwana również chorobą czarnego płuca. Spowodowana jest długotrwałym narażeniem na pył węglowy. Powszechna choroba wśród ludzi mających codzienny kontakt z węglem kamiennym i brunatnym w różnej postaci. Choroba podobna jest do krzemicy lub pylic zainicjowanych wdychaniem pyłu azbestowego. Wdychany pył groma- dzi się w płucach prowadząc do stanu zapalnego, zwłóknienia, a także do martwicy (www.- lung.org "Pneumoconiosis Symptoms, Causes and Risk Factors" 2019). Stan pyliczny rozwija się po wcześniejszej lżejszej postaci zwanej antarakozą (z greckiego άνθρακας lub antracas – węgiel). Z reguły jest to stan chorobowy bezobjawowy, występujący wśród większości popula- cji ludności miejskiej narażonej min na smog (Cotran i in. 1999). Długotrwałe narażenie na pył węglowy może doprowadzić do masywnego zwłóknienia lub pierwotnego zwłóknienia szpiku (meliofibroza) określanego skrótem PMF („Coal worker's pneumoconiosis: MedlinePlus Me-